تاریخچه نقاشی ایران

 پژوهش و مطالعه درمورد نقاشی ایرانی از اوایل سده ی بیستم آغاز شد. نقاشی ایرانی شامل آثار متنوعی از دوران پیشاتاریخی تا سده های اخیر است که با توجه به مضمون های گوناگون خلق شده اند.

آثار نقاشی ایرانی در دوران پیشاتاریخی بیشتر جنبه ی اعتقادی و تزئینی داشتند اما به مرور زمان در طی دوران های بعدی مضمون های حماسی، عرفانی، اخلاقی، تغزلی، اعتقادی و مذهبی به آثار نقاشی راه یافت.

باتوجه به وجود تنوع قومی و نژادی، تحولات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و مذهبی و همچنین اثرپذیری از دیگر کشورها و ملیت ها، نقاشی ایرانی دارای ماهیت و خصلت مخصوص به خود است که در تمامی دوران ها آن را حفظ کرده و باعث ایجاد تمایز هنر و نقاشی ایرانی با دیگر هنرهای جهان شده است.
پژوهشگران براین باورند که نقاشی های ایرانی بر اساس الگو و معیار مشخص و مشترکی خلق شده اند که در طی دوران های متعدد این روند تداوم داشته است.

هنگامی که صحبت از نقاشی ایرانی میشود اولین چیزی که به ذهن میرسد مینیاتور است که مشهورترین نمونه هنر تصویری ایران است که به کار بردن اصطلاح " نگارگری " برای آن صحیح است. نقاشی ایرانی فقط محدود به نگارگری نمیشود بلکه در عرصه های مختلف شاهد آثار متعددی هستیم که از نمونه آنها میتوان به صخره نگاری ها، نقش برجسته ها، نقوش روی سفالینه ها، مفرغ ها و مهرها همچنین نقاشی دیواری اشاره کرد.

هنرمندان ایرانی در سده های گذشته در بسیاری از آثار خود تمایل و گرایشی به تقلید محض و دقیق از آنچه که در پیرامونشان هست را نداشتند و 2 بعدی بودن عناصر از ویژگی های بنیادی نقاشی ایرانی محسوب میشود.
آنها با استفاده از خطوط ساده و رنگ های خالص، عناصر و نقوش را به طور قابل قبول و متقاعده کننده به تصویر می کشیدند و همچنین از چکیده نگاری، نمادپردازی و آذینگری در خلق آثار بهره می بردند.

هنر دوران نوسنگی

نقاشی دوران کهن ایران از دوران نوسنگی شروع میشود، دورانی طولانی که شامل حکومت های متعددی است که آثار تصویری بسیاری از آنها بر جای مانده و دارای اهمیت تارخی هستند. در ادامه مطلب به طور مختصر به رویدادها و ویژگی های مهم دوران کهن می پردازیم.

- تاسیس امپراطوری هخامنشی در 550 ق.م و تشکیل هنر درباری هخامنشی که معرف نخستین سبک رسمی منسجم در ایران بود و برای بیان عظمت و اقتدار شاه مناسب و کارآمد بود.همچنین شاهد بهره گیری هنرمندان هخامنشی از دستاورد های هنر بابل، آشور، ایلام، مصر و یونان در خلق آثار هستیم.

- روی کار آمدن حکومت اشکانی و وجود 3 گروه هنر در این دوره: هنر یونانی ماب، هنر یونانی-ایرانی، هنر خاص ایرانی. هنر اشکانی برخلاف هنر هخامنشی هیچگاه به سبکی منسجم و یکپارچه دست پیدا نکرد.

- تاسیس حکومت ساسانی که در هنر آنها شاهد تاثیرات غرب، آسیای غربی، عناصر کهن ایرانی هستیم. هنرمندان ساسانی در آثار خود تاکید بسیاری بر نظم و وجه شاهانه داشتند. همچنین باتوجه به مدارکی که از این دوران بدست آمده، نقاشی و گچ بری در این عصر اهمیت و رواج داشته.

- در دوران اموی، هنرمندان اموی در خلق آثار خود از خصلت های تصویری آثار ساسانی تقلید میکردند و در آثاری مانند دیوارنگاری های قصر الحیر غربی در دمشق و نقاشی های قصر عمره در اردن کنونی شاهد این تاثیرات هستیم.

- دوران حکومت سامانیان دیوارنگاری ها و سفالینه های منقوشی در نیشابور کشف شده که در آنها تاثیرات هنر ساسانی وآسیای میانه دیده میشود. چهره های گرد با چشمان تنگ و دهان کوچک از خصلت های رایج در چهره نگاری این دوره بوده.

- دوران حکومت سلجوقیان از مهمترین دوران تاریخ هنر اسلامی و ادبیات فارسی است. با بررسی هنر نقاشی سلجوقی ازطریق سفالینه های منقوش و ظروف مینایی میتوان به این نتیجه رسید که هنر سلجوقی تحت تاثیر سنت های هنری خاوری مخصوصا مانوی بودند.

هنر دوران ایلخانی

- حکومت ایلخانی دو دستاورد مهم و تاثیر گذار در نقاشی داشت، هنر چین را وارد ایران کرد و کار گروهی در کارگاه های هنری و کتابخانه ها را بنیان گذاری کرد. کارگاه های هنری بیشتر در مراغه و تبریز بودند.

- در دوران تیموریان، به دستور شاهرخ در هرات کارگاه هایی برپا شد که به مصورسازی متون تاریخی پرداختند و از شیوه نگارگری ایلخانی در خلق آثار خود بهره بردند و در زمان شاهرخ یک نسخه از کتاب معراج نامه به زبان ترکی ایغوری مصور شد.

- در دوران صفوی کارگاه جدیدی در تبریز برپا شد و تحت حمایت شاه طهماسب اول صفوی بود که نگارگری ایران کامل ترین جلوه خود را نشان داد. همچنین در این دوره نسخه هایی بجا مانده که از لحاظ نگارگری تفاوتی با ساخته های کارگاه تبریز دارد که در هرات و به خط سلطان محمد نور کتابت شده اند و نسخه ظفرنامه از نمونه آنهاست.