اقتباس در هنرهای تجسمی
اقتباس در هنرهای تجسمی
| هنر | تجسمی |
| چکیده | پژوهشگران و منتقدان بر این باورند که در طول تاریخ هنر از گذشته تا به امروز، آثار هنرمندان پیشین در هنرمندان نسل بعدیشان برای خلق آثار هنری تاثیرات چشمگیری داشته و هنرمندان نسل بعدی برای خلق آثار هنریشان از آنها بهره برده اند. که این بهره مندی به 2 شکل قابل بررسی هستند، " الهام " و " اقتباس ". هدف از این مطلب شرح و معرفی شیوه اقتباس، ویژگی های آن و تمایز بین اقتباس و الهام است. |
تفاوت اقتباس و الهام در یک اثر هنری
در شیوه الهام، هنرمند به صورت غیرمستقیم و ناخودآگاه از اثر هنری دیگری که به " اثر منبع " یا " اثر مادر " از آن یاد میشود، برای خلق اثرش بهره می گیرد اما در شیوه اقتباس، هنرمند به صورت خودآگاه و با خواست خود اثر مادر را با تغییراتی بازاجرا می کند. به گونه ای که آن هنگام که مخاطب اثر را مشاهده می کند برای او آشنا به نظر می رسد و حتی ممکن است تصویر اثر مادر در ذهنش تداعی شود.
حال با توضیح و تفکیک این دو مقوله قصد داریم که به معرفی بیشتر شیوه اقتباس، ویژگی ها، مزایا و جوانب متعدد آن بپردازیم.
اقتباس چیست
در ابتدا باید به معنی واژه اقتباس در زبان فارسی اشاره کرد که به معنی فرا گرفتن دانش از کسی است. همچنین صحیح تر است که به جای واژه اقتباس از کنش اقتباس استفاده کنیم چرا که اقتباس نوعی فعل است و کنش اقتباس بر اهمیت فعالیت و خلاقیت موجود در روند این شیوه تاکید می کند
کنش اقتباس در حوزه های ادبیات و هنرهای نمایشی به دفعات مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته که در حوزه ی هنرهای تجسمی به ندرت شاهد این بررسی ها هستیم که این روند در طول پیش رفتن زمان مورد توجه و اصلاح قرار گرفته تا به جایی که شیوه اقتباس در این حوزه ها به یکی از ابزار مهم در بازتولید و آفرینش آثار هنری تبدیل شده.
نکته ای که در شیوه ی اقتباس حائز اهمیت بوده و باید به آن توجه زیادی کرد " اصالت " است. بهره مندی اثر هنری از اصالت مبحثی بوده که همواره در طول تاریخ هنر مورد توجه ویژه هنرمندان، پژوهشگران، منتقدان و حتی مخاطبین عام و خاص بوده و اهمیت آن به حدی است که شاهد ارائه ی نظریه های متعددی هستیم.
براساس این نظریه ها میتوان به این نتیجه رسید که بینش و خلاقیت فردی هنرمند مهمترین عامل در خلق اثر هنری اقتباسی است، چرا که نه تنها اثر خلق شده امضا و معرف بینش هنرمند است بلکه موجب یگانگی و تک بودن آن نیز میشود. همچنین علاوه بر آن که اثر مادر که از آن اقتباس شده، اصالت خود را حفظ میکند و خدشه ای بر اصالتش وارد نمی شود بلکه اثر هنری اقتباسی نیز هم از اصالت بهره مند می شود.
کنش اقتباس در حوزه های ادبیات و هنرهای نمایشی به دفعات مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته که در حوزه ی هنرهای تجسمی به ندرت شاهد این بررسی ها هستیم که این روند در طول پیش رفتن زمان مورد توجه و اصلاح قرار گرفته تا به جایی که شیوه اقتباس در این حوزه ها به یکی از ابزار مهم در بازتولید و آفرینش آثار هنری تبدیل شده.
نکته ای که در شیوه ی اقتباس حائز اهمیت بوده و باید به آن توجه زیادی کرد " اصالت " است. بهره مندی اثر هنری از اصالت مبحثی بوده که همواره در طول تاریخ هنر مورد توجه ویژه هنرمندان، پژوهشگران، منتقدان و حتی مخاطبین عام و خاص بوده و اهمیت آن به حدی است که شاهد ارائه ی نظریه های متعددی هستیم.
برخی از محققان مانند دنیس داتن فیلسوف هنر آمریکایی براین باورند که شرط لازم و اصلی برای اصیل بود اثر هنری " یگانگی " است، به این معنا که اثر هنری خلق شده از لحاظ ویژگی های ظاهری و زیباشناسی نمونه ی مشابه نداشته باشد.
همچنین عده ایی دیگر بر این نظریه معتقدند هنگامی اثر هنری اقتباسی از اصالت برخوردار است که هنرمند آن علاوه بر ویژگی هایی که از اثر مادر بهره گرفته، بینش و خلاقیت فردی خود را در خلق اثر هنری دخیل کند.
براساس این نظریه ها میتوان به این نتیجه رسید که بینش و خلاقیت فردی هنرمند مهمترین عامل در خلق اثر هنری اقتباسی است، چرا که نه تنها اثر خلق شده امضا و معرف بینش هنرمند است بلکه موجب یگانگی و تک بودن آن نیز میشود. همچنین علاوه بر آن که اثر مادر که از آن اقتباس شده، اصالت خود را حفظ میکند و خدشه ای بر اصالتش وارد نمی شود بلکه اثر هنری اقتباسی نیز هم از اصالت بهره مند می شود.
تاثیرات و مزایای اقتباس
از آنجایی که در شیوه اقتباس، تصویر اثر مادر در ذهن و حافظه ی تصویری مخاطبین ثبت شده، هنرمندان می توانند از این بستر برای تاثیرگذاری هرچه بیشتر و عمیق تر آثار خود بر مخاطبین استفاده کنند و محتواهای جدیدی را از طریق داده ای که از قبل در ذهن مخاطب ثبت شده انتقال دهند.
همچنین باتوجه به این که در خلق آثار اقتباسی از ویژگی های بصری یا محتوایی اثر مادر وام هایی گرفته شده این فرایند موجب شده که در ابتدا خود هنرمند و سپس مخاطبین را بر این امر وادارد که به جستجو و تفحص برای کشف و شناخت نکات ارزشمند در آثار بپردازند که این عامل باعث تقویت و شکوفای قوای ذهنی و خلاقیت آنان می گردد و حتی در برخی از موارد برای مخاطبین سرگرم کننده است.
تمامی این تاثیرات اقتباس بر مخاطب بدون وجود آگاهی و شناخت علمی و عملی کافی در هنرمند میسر نیست، چرا که هنرمند با دارا بدون آگاهی و شناخت کافی به بررسی و جستجو دقیق از لحاظ بصری و محتوایی در اثر مادر پرداخته، ویژگی های ارزنده آن را استخراج کرده و با تلفیق کردن آنها با دیدگاه و خلاقیت خود اثر هنری اقتباسی ارزشمندی را میتواند خلق کند که همچنان که دارای اصالت خاص خود است، بر مخاطبین خود نیز تاثیرگذار است.
همچنین باتوجه به این که در خلق آثار اقتباسی از ویژگی های بصری یا محتوایی اثر مادر وام هایی گرفته شده این فرایند موجب شده که در ابتدا خود هنرمند و سپس مخاطبین را بر این امر وادارد که به جستجو و تفحص برای کشف و شناخت نکات ارزشمند در آثار بپردازند که این عامل باعث تقویت و شکوفای قوای ذهنی و خلاقیت آنان می گردد و حتی در برخی از موارد برای مخاطبین سرگرم کننده است.
تمامی این تاثیرات اقتباس بر مخاطب بدون وجود آگاهی و شناخت علمی و عملی کافی در هنرمند میسر نیست، چرا که هنرمند با دارا بدون آگاهی و شناخت کافی به بررسی و جستجو دقیق از لحاظ بصری و محتوایی در اثر مادر پرداخته، ویژگی های ارزنده آن را استخراج کرده و با تلفیق کردن آنها با دیدگاه و خلاقیت خود اثر هنری اقتباسی ارزشمندی را میتواند خلق کند که همچنان که دارای اصالت خاص خود است، بر مخاطبین خود نیز تاثیرگذار است.
در ادامه به معرفی تعداد از آثار هنری اقتباسی می پردازیم که از آثار هنری معروف گذشتگان اقتباس شده اند.
تصویر سمت راست: اثر چشمه، پس از مارسل دوشان، (شری لوین 1991) / تصویر سمت چپ: اثر چشمه، (مارسل دوشان 1917)
اثر مونالیزا، (لئوناردو داوینچی 1506)
اثر مونالیزا با سبیل، پس از داوینچی، (مارسل دوشان 1919)
اثر شب پرستاره، (ونسان ونگوگ 1889)
اثر شب پرستاره پس از ونگوگ، (ویک مونیز 2018)
اثر نهار در سبزه زار، (ادوارد مانه 1862)
اثر نهار در سبزه زار، پس از ادوارد مانه (یومین جون 1995)
گردآورنده: آتوسا صفوی زاده
